काश्मीर मध्ये पुन्हा नंदनवन होईल

काश्मीर मध्ये पुन्हा 'नंदनवन' होईल

-dyendhe1979@gmail.com

नरेंद्र मोदी सरकारने जम्मू-काश्मीरचा विशेष दर्जा रद्द करून या राज्याचे दोन केंद्रशासित प्रदेशांत विभाजन करण्याचा घेतलेला निर्णय खरोखरच धाडसी आणि ऐतिहासिक म्हणावा लागेल. त्यामुळे संपूर्ण देशातीलच दहशतवादी कारवायांना आळा बसून देशाच्या नंदनवनातही शांतता नांदेल. 

काश्मीरला दुहेरी नागरिकत्व बहाल करणाऱ्या ३७०या कलमामुळे एकतर काश्मिरी जनता व भारतीय नागरिक यांच्यात काही प्रमाणात दरी निर्माण झाली होती. भारतीय सुरक्षा दले सार्वजनिक ठिकाणीच सुरक्षा देण्यात व्यस्त असत. त्याचाच फायदा दहशतवादी काश्मिरी नागरिकांच्या घरात लपून बसण्यासाठी मिळवायचे. घराघरात लपून बसून अचानक सुरक्षा रक्षकांवर लपून हल्ले करायचे. स्थानिक काश्मिरी नागरिकांनी सहकार्य न केल्यास त्यांच्या मुलींना व बायकांना दहशतवादी पळवून नेत लैंगिक अत्याचार करायचे. त्यांच्या घरांवर हल्ले करायचे. परिणामी, काश्मिरी नागरिकांना दहशतवाद्यांना सहकार्य करण्याशिवाय  दुसरा पर्याय नव्हता. त्यातच शेजारी राष्ट्राकडून दहशतवाद्यांना पाठींबा मिळत असल्यामुळे त्यांचा मनसुबा कायम वाढतच होता. भारतीय सुरक्षकांच्या ताफ्यावरही कित्येकदा दगडफेक केल्याच्या घटनाही उघडकीस आल्या आहेत. 

आता काश्मीरला स्वायत्तता देणारे कलम रद्द करून केंद्र सरकारने मोठा अडसर दूर केला आहे. परिणामी, आपल्या सैन्याला आता काश्मीरी नागरिकांच्या घरात जाऊन लपून बसलेल्या दहशतवाद्यांना पकडून बाहेर काढता येईल.  यामुळे काश्मीरमधला दहशतवाद नष्ट होईल व काश्मीर देशाच्या मुख्य प्रवाहात येईल.

७० वर्षांची ही भळभळती जखम एकाएकी जाणार नाही. तर त्यासाठी थोडा वेळी द्यावा लागेल. परंतु, आता खऱ्या अर्थाने काश्मीर स्वतंत्र झाला आहे असे म्हटल्यास वावगे ठरू नये. यथावकाश तेथे उद्योगधंदे उभे राहून बेरोजगार युवकांच्या हाताला काम मिळेल. काश्मीरमध्ये अनेकानेक उद्योगधंदे सुरू करून तिथल्या बेकार तरुण-तरुणींचे आयुष्य कसे सुखकर होईल याकडे लक्ष पुरवावे लागणार आहे. म्हणूनच पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी जगातील उद्योजकांना तसे आवाहनही केले आहे. यातून तेथील बेकार हातांना मोठया प्रमाणात रोजगार उपलब्ध होईल.  

पर्यटनाच्या दृष्टीने काश्मीर सगळ्यात प्रिय असल्याने यात स्थानिक मुस्लिम तरुणांचा सहभाग वाढवून पर्यटकांसाठी विश्वासाचे-संरक्षणाचे स्वस्थ वातावरण निर्माण करता येईल. काश्मिरी जनतेसाठी भारतभ्रमण यासारखी व्यापक मोहीम आखली तर हिंदू-मुस्लिम ऐक्यासाठी ते चांगले पाऊल ठरून देशातील हिंदू-मुस्लिम जनतेचा परस्परांशी संवाद वाढून ते भारतीय संस्कृतीशी एकरूप होण्यास मदत होईल. शांततेमुळे काश्मीरमध्ये पर्यटन बहरेल. एकूणच विकासाला चालना मिळून तेथील नागरिक देशाच्या मुख्य प्रवाहात येतील.

महापूर मानवनिर्मितच

महापूर मानवनिर्मितच

-दादासाहेब येंधे (dyendhe1979@gmail.com)

दोन महिन्यांपूर्वी महाराष्ट्रातील प्रत्येक नागरिक पाऊस पडण्यासाठी देवाकडे साकडे घालताना दिसून येत होता. पण, गेल्या दहा-पंधरा दिवसात  महाराष्ट्रातील काही भागांत एवढा पाऊस पडला की, कोल्हापूर, सांगली, कराड येथील नागरिकांचे संसार अक्षरशः पाण्यात वाहून गेले. एनडीआरएफ, नौसेनेच्या जवानांनी आपल्या प्राणाची बाजी लावत पुरात अडकलेल्यांना बोटीद्वारे बाहेर काढले. 

महाराष्ट्रातील कोल्हापूर, सांगली, सातारा तसेच बेळगाव जिल्यातील सीमावर्ती भागातही या पुराचा प्रचंड तडाखा बसला आहे. दक्षिण महाराष्ट्रातील कृष्णा खोऱ्यात आलेला महाप्रलंयकरी महापूर केवळ निसर्गनिर्मित नाही, तर त्याला मानवाने केलेल्या चुकाच प्रामुख्याने कारणीभूत आहेत. त्यामुळे सरकार, प्रशासन आणि जनतेला दोन्ही हात वर करून केवळ निसर्गाला दोष देऊन चालणार नाही. 

महाराष्ट्रातील बऱ्याच नद्यांच्या पात्रातील वाळू उपसा केल्याने त्यांचे निसर्गचक्रही बिघडले नदी ठिकाणी गाळ साठला आहे. नद्यांची पात्रे अरुंद झाली असून नद्यांच्या पात्रापर्यंत शेत जमीन तयार करून उसाची शेती नदी काठापर्यंत करण्यात आली आहे. या परिणामामुळे नद्यांच्या पात्रात पाणी कमी आणि उभ्या पिकांमध्ये अधिक अशी अवस्था बऱ्याच जिल्ह्यांत आपणास बघावयास मिळत आहे. नद्यांच्या पूरनियंत्रण रेषेत झालेली बांधकामे, धरणांचे अतिरिक्त पाणी एकाच वेळी सोडावे लागण्याचे संकट, नद्यांच्या रचनांमधील फेरबदल, नद्यांवरून जाणाऱ्या रस्त्यांमुळे अडणारे पाणी आदी मानवी चुकांचा मोठा फटका महाराष्ट्रातील काही जिल्ह्यांना बसला आहे.

डोंबिवली, कल्याण आणि त्यापुढील उपनगरांत याच पावसात पाण्याचा निचरा होऊ शकला नाही. त्यासही माणूस मोठ्या प्रमाणात जबाबदार आहे वाढते नागरीकरण करण्याबरोबरच मुंबई, ठाणे, नवी मुंबई, कल्याण, डोंबिवली, बदलापूर या परिसरावर अतिक्रमणे वाढत गेली. त्यांना नियोजनपूर्वक काही आकार देण्याऐवजी अनधिकृत बांधकामांना कामाचा पुरस्कार देण्यात सर्वपक्षीय लोकप्रतिनिधी आणि सरकारी यंत्रणा धन्य समजू लागल्या. त्याच वेळी नव्याने उदयास येणाऱ्या वस्त्या, कॉलनी तसेच गृहनिर्माण संस्था, सोसायटी येथील लोकांना मातीही शत्रुत्व वाटू लागली आणि दिसली मोकळी जागा की बनवा काँक्रीटचा रस्ता किंवा पेव्हर ब्लॉकचे रस्ते आणि मग पाणी मुरायला जागा तरी कुठे? एकीकडे जंगले, जमीन वाचवण्याचे नारे द्यायचे आणि प्रत्यक्षात आपणच  जंगले तोडून काँक्रीटचे रस्ते, बंगले बांधायचे. आणि मग निसर्ग तरी तुम्हाला कसा सोडणार..?

वरील विविध कारणांवरून अख्ख्या महाराष्ट्रात पूरस्थिती ओढवण्यास माणूसच कारणीभूत आहे असे म्हटल्यास वावगे ठरू नये कारण निसर्गाचे स्वतःचे काही नियम आहेत. त्यात जर कोणी हस्तक्षेप केला, त्यात ढवळाढवळ केली तर निसर्ग चक्रात असंतुलन निर्माण होऊन सुका दुष्काळ, ओला दुष्काळ, पूर, महापूर अशा नैसर्गिक आपत्तींना माणसाला तोंड द्यावे लागते. कोल्हापूर सांगली येथील पूरग्रस्त नागरिकांपैकी काही सुजाण नागरिकांनी अशी प्रतिक्रिया दिली आहे की, 'येथील नद्यांतून वाळूउपसा, नदीकाठी, किनारी पाण्याचे स्त्रोत बुजवून त्याठिकाणी हॉटेल, बंगले बांधले गेले आहेत. असे निसर्गावर अतिक्रमण केले तर नद्यांचे पाणी माणसांच्या वस्तीत शिरणारच.' माणसाने जर पाण्याची जागा घेतली, तर पाणी माणसाच्या जागा घेणारच ना!' आता या महापुरातून सरकार काही तरी बोध घेईल, स्थानिकांनी पाण्याचा प्रवाह बदलू नये. तसेच नदी, नाल्यांवर अतिक्रमणे होऊ नयेत. याकरिता कठोर कायदे बनवून त्याची तातडीने अंमलबजावणी करेल. अशी आशा करावयास हरकत नाही.

रानभाज्या खा, अन तंदुरुस्त रहा

रानभाज्या खा, अन तंदुरुस्त रहा
-दादासाहेब येंधे (dyendhe1979@gmail.com)

पावसाळ्यात आपल्याला निसर्गाची विविध रूपं पहायला मिळतात. या रुपांपैकीच एक रूप म्हणजे हिरव्या रंगाच्या विविध छटा असणाऱ्या रान भाज्या. क्वचित एखादी दुसरी भाजी लाल, शेंदरी नाहीतर तपकिरी रंगाची असते. त्यांचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्या रासायनिक खते, कीटकनाशके यांच्या वापराशिवाय आपोआप डोंगरावर, पहाडावर उगवलेल्या असतात. त्यामुळे या भाज्यांमधील पौष्टिक गुणधर्मात दुपटीने वाढ होते. परिणामी, या रानभाज्या विविध आजार विकारांवर गुणकारी ठरतात.

पावसाच्या दिवसात पोकळा, केनी, मायाळू, मोहाची फुलं, राजगिरा, आपट्यांच्या पानांसारखी मऊ पण लुसलुशीत कोरलाची पानं, गवताप्रमाणे दिसणारी फोडशी, चिंचेच्या पानाप्रमाणे दिसणारा कोवळ्या पानांचा खुरासन, तेलपट, शेवळी, रानटी माठ, लाल माठ,  तोरणा, कोरळ, नारायणवेल, हिरवा माठ, टाकळा, अंबाडी, शेवगा, कंटोळी, शेवगा, अळू, आघाडा, बाफळी, मायाळू यासारख्या विविध भाज्या भरपूर प्रमाणात खाण्याचा हा महत्त्वाचा ऋतू आहे. या सर्व भाज्या पावसाळ्यात रानावणात, डोंगरावर उगवलेल्या असतात. या भाज्यांचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे त्या रासायनिक खतविरहित असल्यामुळे उपवासालाही खाता येतात. आणि विशेष म्हणजे मांसाहारी मंडळी या भाज्यांमध्ये ओली किंवा सुकी कोळंबी सुके बोंबील टाकूनही या भाज्या खातात. रानभाज्या मध्ये असणाऱ्या तंतुमय (फायबर) घटकांमुळे पावसात मंदावलेली पचनक्रिया अधिक गतिमान होते.

ज्या ऋतूंत ज्या भाज्या, फळे जे जे उपलब्ध होते ते प्रत्येकाने आवर्जून खाल्ले पाहिजे असं आयुर्वेदात म्हटले आहे. पावसाळ्यात शरीरात वातदोष वाढतो. पित्त आतल्या आत साचून राहतं. अशावेळी रानभाज्या आवर्जून खाव्यात. आपल्याला रानभाज्यांबद्दल पुरेशी माहिती नसल्याने इच्छा असूनही कित्येकजण त्या विकत घेत नाहीत. त्यामुळे रानभाज्या विकत घेताना शक्यतो स्थानिक आदीवासींकडून विकत घ्याव्यात. त्यांच्याकडून जाणून घेण्याचा प्रयत्न करावा. त्यांना त्या भाज्यांविषयी अचूक माहिती असते.

यांतील काही पावसाळी रानभाज्यांचे गुणधर्म आपण जाणून घेऊया.

टाकळा: महाराष्ट्राच्या काही भागात खास करून कोकणात ही भाजी टाकला म्हणून ओळखली जाते टकळ्याच्या कोवळ्या पानांची भाजी केली जाते. कारण कोवळ्या पानांची भाजी पचायला हलकी असून ती तिन्ही दोष कमी करते. रक्तात रक्त-पीत यांसारखे रक्ताचे आजार तसेच नायटा रोगातही ही भाजी आवर्जून खाल्ली जाते. पावसात होणारा खोकला शरीराला सुटणारी खाज, पोटात जंत होणे, दमा लागणं याही त्रासात ही भाजी जरूर खाल्ली जाते.

कंटोळी: करटुल, कंटोळ या नावानेही ही भाजी ओळखले जाते. झाडाझुडपात वाढलेल्या कंटोळीची भाजी कांदा, खोबऱ्यासोबत परतवून खाल्ली जाते. संधिवाताच्या तसंच पित्ताचे विकार यावर ही भाजी लाभदायी ठरते.

सुरणाचा कोंब: पहिला पाऊस पडल्यावर जमिनीत सुरणाचे कोंब रुजून येतात. जमिनीच्या वरच्या बाजूने हिरव्या रंगाचे नाव पाण्यात चोरण्याच्या पानांच्या तंतुमय भाजीत लोह आणि क्षार मोठ्या प्रमाणात असतात लाल तिखट कढीपत्ता टाकून केलेली सोडण्याच्या कोंबाची भाजी अप्रतिम लागते.

शेवगा: या वनस्पतीच्या पानाफुलांनी शेंगांच्या भाजीसाठी उपयोग केला जातो शेवग्याला लाल पांढरा आणि नसेल काळपट अशा रंगाची फुले येतात त्यापैकी लाल फुले येणाऱ्या शेवगा आरोग्य दृष्टी गुणकारी समजला जातो फुलांची भाजी खाल्ल्याने येणारा उग्र दर्प जडपणा कमी होतो मात्र जास्त घाम येणे चक्कर येणे नाकातून रक्त अशी लक्षणे दिसतात तेव्हा या फुलांची भाजी खाऊ नये.

अंबाडी: अंबाडीची कोवळी पाने आणि फळांची भाजी करण्याचा प्रघात आहे आळूची भाजी करताना अंबाडीचे फळ तसेच पाण्याचा वापर केला जातो फळांपासून सासव किंवा कुठल्याही भाषेत आंबटपणा आणण्यासाठी उपयोग केला जातो.

बाफळी: हे एक प्रकारचे बी असते आणि कुळीथ यासारखे चपटे असते ही भाजी चोरून उघडून त्यात हरभऱ्याची डाळ घालून बनवले जाते या भाजीच्या फळांच्या तेलही काढतात पोटदुखी जंत होणे यासारख्या त्रासांमध्ये या भाजीचे सेवन करतात.

आघाडा: या भाजीमध्ये अ जीवनसत्त्व भरपूर प्रमाणात आढळते ही भाजी पाचक असून मुतखडा मुळव्याध व पोट दुखीवर गुणकारी आहे आघाडा रक्त वर्धक आहे व हाडे बळकट होण्यासाठी तो खाल्ला जातो.

आगीबाबत नागरिकांनीही सजग होणे गरजेचे

आगीबाबत नागरिकांनीही सजग होणे गरजेचे
-दादासाहेब येंधे (dyendhe1979@gmail.com)

मुंबईत आगीच्या घटना दिवसेंदिवस वाढत आहेत. लाख मोलाचे जीव जाताहेत, आणि करोडो रुपयांचे नुकसान होत आहे. तरीही अग्नि सुरक्षा कायद्याच्या नियमांची पायमल्ली होत असल्याचे चित्र सध्या मुंबईत दिसून येत आहे. आगीवर नियंत्रण मिळविण्यासाठी अग्नी सुरक्षा कायद्यानुसार कठोर नियम करण्यात आले आहेत. मात्र, त्याचे उल्लंघन होत असल्याचे चित्र समोर येत आहे. उपहार गृहे आणि शॉपिंग सेंटरमध्ये फक्त पैशांसाठी जीवाशी खेळ केल्याचे एकूणच चित्र समोर येत आहे.

प्रत्येक ठिकाणी अग्निप्रतिबंधक यंत्रणा कुचकामी ठरत आहे. बहुमजली इमारतींमध्ये अग्निप्रतिबंधक यंत्रणा असणे बंधनकारक आहे. या यंत्रणेची चाचणी दर सहा महिन्यांनी करणे आवश्यक आहे. तसेच ही यंत्रणा वापरण्याचा अनुभव असलेले सुरक्षारक्षक असणे बंधनकारक आहे. मात्र, यातील एकही नियम पाळला जात नाही. अनेक वेळा इमारतींमधील अग्निप्रतिबंधक यंत्रणा ही योग्य पद्धतीने काम करत नाही बहुमजली इमारती उपहारगृहात आगीच्या वेळी बाहेर पडण्यासाठी स्वतंत्र असणे बंधनकारक आहे यात कोणत्याही प्रकारचा अडथळा असू नये असा नियम आहे. पण, अनेक वेळा यामध्ये मोठ्या प्रमाणात भंगार अडगळीचे सामान आणून ठेवले जात आहे परिणामी जिन्याचा मार्ग अडवला जातो.

उपहारगृहातील सिलिंडर प्रामुख्याने इमारतीच्या बाहेरच्या बाजूला असावेत, पाईप मधून स्वयंपाक घरातील गॅस पुरवठा जावा असा नियम आहे. मात्र, अनेकदा सिलेंडर स्वयंपाक घरातच असतात. सिलेंडरच्या साठयानुसार कशा प्रकारची प्रतिबंधक यंत्रणा असावी याचेही नियम असतात. मात्र, आवश्यक ती यंत्रणा उपलब्ध असल्यास ती कशी हाताळावी याचे ज्ञान तेथे असलेल्या व्यक्तींना नसते. उपहार गृह आणि खानावळीच्या स्वयंपाक घरात खाद्य पदार्थ बनविणाऱ्या कामगारांना झोपायला देऊ नये. असा पालिकेचा नियम आहे. त्याच नियमावर परवानगी दिली जाते. मात्र, बऱ्याचशा छोट्या-मोठया कारखान्यात लागलेल्या आगीत याआधी तो नियम पाळला गेला नाही. परिणामी, काम करणाऱ्या कामगारांना आपला जीव गमवावा लागलेला आहे. सिलेंडर, डिझेल, खाद्यतेल आदी ज्वलनशील साहित्याचा साठा असलेल्या कारखान्यात कामगार झोपत असल्याचेही याआधी उघड झालेले आहे.

अग्निशमन दल आणि महापालिका प्रशासन सर्व संबंधित अशा दुर्घटनांना जबाबदार आहेत. पण, केवळ  या सर्वांना जबाबदार धरून आगीचा प्रश्न सुटणार नाही, तर यावर कोणता उपाय केला पाहिजे याचाही सर्वंकष विचार होणे गरजेचे आहे. रहिवासी किंवा नागरिकांमध्ये जागृती करण्यासाठी आधीच्या दुर्घटना टाळण्यासाठीच्या सुरक्षा उपायांबाबतची माहिती रतोरस्ती लावले जाणारे फलक, वर्तमानपत्र आणि दूरचित्रवाणी या माध्यमातून सरकारी जाहिराती, इलेक्ट्रिक उपकरणे बनवणाऱ्या कंपन्यांच्या जाहिराती अशी माहिती एकत्रित करून नागरिकांपर्यंत पोहोचविणे गरजेचे आहे. इलेक्ट्रिकल उपकरण यांविषयी कोणती काळजी घ्यायची, आयएसआय मार्क उपकरणांवर कुठे असतो? तो कसा पाहायचा? इलेक्ट्रिशन किंवा वायरमन जेव्हा नवा असतो तेव्हा त्याच्याकडे आवश्यक तो परवाना आहे की नाही, याची खात्री कशी करून घ्यायची? हा परवाना दिसतो कसा? इमारतीत सदनिका घेताना अग्निरोधक उपकरण कोणती आणि कुठे बसवली जातात? तसेच इमारतीला रेफ्युज फ्लोअर आहे की नाही, तो किती उंचीचा असतो? अग्नि सुरक्षा यंत्रणा कोणत्या असतात? त्या कशा वापरायच्या? आपल्या ऑफिसमध्ये अग्नि सुरक्षा यंत्रणा बसवलेली आहे, किंवा नाही आणि आपण खाण्यासाठी जात असलेल्या हॉटेलला एकच दरवाजा आहे का, तिथे अग्नि सुरक्षा यंत्रणा बसविल्याचा बोर्ड दर्शनी भागात आहे की नाही हे पाहणे गरजेचे आहे. या सर्व गोष्टींबाबत सातत्याने वेगवेगळ्या माध्यमातून माहिती लोकांपर्यंत पोचविणे गरजेचे आहे. ती एकदा का मनावर बिंबवली गेली की मग नागरिकांमध्ये या विषयाबद्दल गांभीर्य निर्माण होईल आणि त्यातून या गोष्टींबाबत काळजी कोणती घ्यायची हे कळलं तर लोक आवश्यक ती खबरदारी नक्कीच घेतील.

एकदा का नागरिकांमध्ये जनजागृती झाली की, अग्निसुरक्षेबाबत सजगता येईल आणि मग प्रसारमाध्यमे आणि नागरिकांच्या वाढलेल्या दबावापुढे सरकार आणि बिल्डर, पबमालक, हॉटेलमालक, इलेक्ट्रिकल कंत्राटदार यांना अग्निसुरक्षेबाबतच्या गोष्टींची पूर्तता करणे भाग पडेल. 

पवित्र श्रावण महिना

पवित्र श्रावण महिना

-दादासाहेब येंधे (dyendhe1979@gmail.com)

हिंदू पंचांगाप्रमाणे देवशयनी एकादशीपासून कार्तिक एकादशीपर्यंत चातुर्मास असतो. म्हणजे आषाढी ते कार्तिकी एकादशी ह्या चार महिन्यांच्या काळात देव निद्रिस्त असतात, असे मानले जाते. त्यामुळे ह्या काळात पृथ्वीवरील सर्व बऱ्या वाईट घटनांचा परिणाम मानवी जीवनावर होत असताना नेहमीप्रमाणे देवाच्या कृपेचे अखंड छत्र आपल्यावर राहावे म्हणून या काळात जास्तीत जास्त पूजा-पाठ, जप, प्रवचने, कीर्तने, भागवत सप्ताह व पारायणे केली जातात. या योगे देवाच्या कृपेचे छत्र आपल्या डोक्यावर कायम ठेवण्याचाच प्रयत्न जणू  प्रत्येकजण करत असतो. त्यामुळे या महिन्यात जास्तीत जास्त मानव सदाचरणी रहाण्याचा प्रयत्न करतो.

हिंदू पंचांगाप्रमाणे श्रावण हा अत्यंत पवित्र असा महिना मानण्यात येतो. गटारी अमावस्येला मनाचा मलीनपणा गटारात (घाणीत) सोडून द्यायचा आणि दिव्याच्या अवसेला जसे दिवे घासून पुसून स्वच्छ करतात तसेच मनही लख्ख करावे. अशा स्वच्छ आणि स्वात्विक मनाचेच प्रतिबिंब श्रावण महिन्यात पडते. श्रावणी सोमवार प्रदोष हे सर्व पर्वकाळ ह्याच काळात येतात. सर्व देवदेवतांमध्ये श्रेष्ठ असणारा भगवान शिव त्याला प्रसन्न करण्यासाठीच जणू हा महिना आहे असे वाटते. म्हणून प्रत्येक श्रावणी सोमवारी शंकराला शिवामूठ वाहण्याचा प्रघात आहे.

शंकराला पहिल्या सोमवारी तांदळाची मूठ, दुसऱ्या सोमवारी तिळाची, तिसऱ्या सोमवारी मुगाची मुठ, चौथ्याला जवस आणि जर पाचवा सोमवार आला असेल तर सातूची मूठ शंकराला अर्पण केली जाते. यात अध्यात्मिक पूजेचे समाधान आहेच. पण, पूर्वी आपल्याच शेतात पिकवलेल्या धान्याचा काही भाग देवाची कृतज्ञता म्हणून देवाला अर्पण करण्याची प्रवृत्ती आहे. त्या अर्पिलेल्या धान्यातून ते त्या देवालयाच्या ब्राह्मण, पुजारी, गुरव इत्यादींच्या चरित्राचेही साधन होते म्हणून यात मानवताही मानवताही आली आहे.

या काळात जास्तीत जास्त उपवास असल्याचे कारण देवाच्या सानिध्यात वास करायला मिळावा हे आहेच. पण, कमीतकमी आहाराने आपला जठराग्नी जो या काळात मंद झालेला असतो त्यालाही जास्त काम करावयास लागू नये हाही त्यामागील शास्त्रीय अर्थ आहे. पावसाळ्यात पचनाच्या तक्रारी वाढतात. हवामानामुळे शरीरच्या हालचाली कमी होण्याने तसेच जाठराग्नी प्रदिप्त झाला नसल्याने पाण्याचे मोठ्या प्रमाणात प्रदुषण, पावसाचे गढूळ पाणी यामुळे या काळात पोटाचे विकार वाढतात. त्यावर लंघन किंवा अल्प सात्विक आहार हे प्रभावी औषध आयुर्वेदात सांगितले आहे. त्यामुळे श्रावणी सोमवारच्या निमित्ताने का होईना तोंडाचे खाण्याचे काम कमी होऊन ते हरी नामाचा जप करण्यास लागते असे म्हटल्यास वावगे ठरू नये.

जिभेचे चोचले पुरवण्याचे काम कमी झाल्यामुळे साहजिकच या दिवसांत घरातील महिलांना थोडा आराम मिळतो. व ती सुद्धा आपल्या मैत्रिणींसोबत नटून-थटून देवाच्या पूजेला मंगळागौरीची पत्री गोळा करायला जाऊ शकते. फुलांची आरास करून प्रसन्न अशा रांगोळ्यांनी वातावरण निर्मिती तर होतेच पण त्यातून तिलाही सृजनाच्या निर्मितीचा आनंद मिळतो व तीही प्रसन्न होते. मंगळागौरीच्या निमित्ताने सगळ्या माहेरवाशिणी एकत्र जमतात. यथासांग महादेवाची पूजा करतात व जसा उमेने भोळ्या सांबाला आपल्याशी लग्न करायला प्रवृत्त केले व त्याबरोबर सुखाने कैलासावर राज्य केले तशाच ह्या नवविवाहिता आपल्या पतीसोबत सुखी संसाराच्या स्वप्नात मग्न होत मनाच्या मोठेपणाचे जोखड काही वेळ बाजूला ठेवून मंगळागौर जागवायला सगळ्याजणी तयार असतात. त्या खेळतात, गाणी म्हणतात, फेर धरतात व मनातल्या भावना गाण्यांतून व्यक्त करून मोकळ्या मनाने पुढच्या दिवसांना, संकटांना सामोऱ्या जायला सज्ज होतात. अगदी सगळ्या सासुरवाशिणी ह्या श्रावणातील सणांची वाट बघत असतात.