अमृतफळ आंबा...

 फळांचा राजा आंबा

-दादासाहेब येंधे

आंबा पिकतो...,
रस गळतो...

कोकणचा राजा, झिम्मा खेळतो...!

असे एक बालगीत आपल्याला नेहमी ऐकायला मिळते. आणि ते खरंही आहे म्हणा! कारण आंबा हे अमृतफळ आहे. कोकण प्रदेशाला आंब्याने समृद्ध केले आहे. ग्रीष्मात घरोघरी आमरसचा बेत असतो. आंब्याला भारताच्या संस्कृतीत विशेष महत्त्व आहे. आंबा हे भारत आणि पाकिस्तान देशाचं 'राष्ट्रीय झाड' आहे तर फिलीपाइन्सचं 'राष्ट्रचिन्ह' आहे. भारतात आंब्याचा हापूस, पायरी, तोतापुरी, केशर, रायवळ इ. जाती आहेत. 

कच्च्या आंब्याला 'कैरी' असं म्हणतात, कैरीचा रंग साधारणपणे हिरवा असतो, तर पूर्ण पक्व फळाचा रंग पिवळा, केशरी आणि लाल असा बदलता दिसून येतो. ज्या बाजूला सूर्याचे ऊन लागेल त्या बाजूचा लाल रंग तर जी बाजू सावलीत येते तिथला पिवळसर रंग होतो. 

संस्कृतमध्ये याला 'आम' तर तामिळ भाषेत 'मानके' किंवा 'मानगास', तर इंग्रजीत 'मँगो' असे म्हणतात. आंब्याच्या गरात कॅल्शियम, लोह, मॅग्नेशियम आणि जस्त यांचं अधिक प्रमाण असतं. 

आंब्याबरोबरच आतली कोयसुद्धा औषधी गुणधर्म असलेली आहे. अतिसार, जुलाब यावर आंब्याच्या कोयीतील बियांचे चूर्ण मधातून घेतल्याने आराम पडतो. आंबा हा सारक, मूत्रल व फुफ्फुस किंवा गर्भाशयातून होणाऱ्या रक्तस्रावर उपयुक्त आहे. आंब्याची साल स्तंभक म्हणजेच आकुंचन पावणारी व शक्तीवर्धक असल्यामुळे ती जनावरांना खायला घालतात.

पिकलेला आंबा थंड, बल वाढविणारा आहे. उन्हाळ्यात दुपारच्या समयी कैरीचे पन्हे प्राशन केल्याने शरीराला थंडावा मिळतो. कैरीचा गर, गूळ यापासून पन्हे करतात. हे पन्हे तहान भागविणारे, दाहनाशक आहे. उन्हाळ्यात नुसते पाणी पिऊन तहान न भागल्यास कैरीचे पन्हे घ्यावे. आंबा हे असे रसाळ फळ आहे, ज्याच्या रसात दूध मिसळून खाण्यास अनोखी मज्जा असते. 

आंब्याचा आकार, रंग, गंध, गराचा दाटपणा इत्यादी गुण त्याच्या प्रकाराप्रमाणे वेगळेवेगळे असतात. आंबा हे फळ भारतातच नव्हे तर जगभरातील इतर फळांपेक्षा आवडते फळ आहे असे म्हटल्यास वावगे ठरू नये. अनेक धार्मिक विधींमध्ये आंब्याचा मोहोर, पानं इत्यादी पवित्र तसेच आवश्यक मानली जातात.